Bản kinh “Đại Phương Quảng Đại Trang Nghiêm” còn có tên gọi khác là “Lalitavistara sutra” ; nghĩa là tường thuật về thần thông diệu dụng của đức Phật. Tác phẩm văn học Phật giáo này được viết bằng tiếng Sanskrit và là một trong những bản kinh cổ và quan trọng nhất của Đại thừa Phật giáo, thuộc về bộ kinh Phương  Đẳng. Kinh được chuyển ngữ từ Sanskrit sang Hán cổ và có các tên gọi khác như: Phổ diệu kinh, Thần Thông du hí kinh: “ Đến gần sáu thế kỷ sau công nguyên, Lalitavistara mới chính thức được công nhận là một trong những kinh Phương Quảng quan trọng và thiêng liêng nhất của Phật giáo Đại thừa. Như những kinh văn cổ thuộc hệ Sanskrit của Phật giáo, kinh này được trình bày theo hai thể loại : văn xuôi và kệ tụng. Nó được viết bằng Sanskrit thuần túy và Sanskrit pha trộn với Prakrit (phương ngữ Ấn). Việc hình thành tác phẩm này không phải là một tác giả mà là một sự biên soạn gồm nhiều tác giả vô danh khác nhau. Có thể nói rằng, kinh này trình bày những điều phi thường với đặc trưng của một kinh Đại thừa, kể lại những chuyện sinh tiền của thời đức Phật”[1]. 

                Bản kinh gồm 27 phẩm , trong đó chia làm ba nhóm chủ đề chính. Cụ thể như sau:

·           Phẩm giới thiệu : nội dung trọng tâm nhằm giới thiệu sự xuất hiện của đức Phật như một bậc Thánh. Với những mẫu chuyện tiền thân của đức Phật được mô tả pha trộn với tính mầu nhiệm, màu sắc linh thiêng tôn giáo, sự đản sinh và suốt quá trình hiện hữu của Thế Tôn xuất hiện như là một vị Bồ tát thị hiện trên cõi đời để cứu khổ độ sanh. Chính sự diễn đạt tài tình bằng ngôn ngữ hình tượng tinh tế và giàu sắc thái biểu cảm trong bản kinh đã góp phần tăng thêm uy đức của Đức Phật và tạo sự thu hút được rất nhiều tín chúng quy tụ vì lòng kính ngưỡng.

·           Phẩm thứ hai đến phẩm thứ bảy: nhóm phẩm này với nội dung chủ yếu trình bày về quá trình đức Phật được chư Thiên cung đón Ngài giáng sanh vào cõi Ta bà để bắt đầu hoằng hóa độ sanh. Sự đản sanh của đức Phật không chỉ như là một sự kiện hy hữu[2] mà lồng vào đó với những huyền thoại tôn giáo mặc định không thể lý giải bằng trí tuệ phàm phu qua cụm từ “pháp nhĩ như thị” hay “pháp thường của chư Phật” . Có khá nhiều yếu tố ly kỳ về Phật đản sanh bắt đầu từ lúc gá thai mẹ cho đến lúc chào đời.

·           Phẩm thứ tám đến phẩm thứ hai mươi bảy: nội dung chính của nhóm này mô tả về hành trình từ tuổi niên thiếu vui chơi, tài năng học tập thông minh xuất chúng cho đến lúc trưởng thành chứng kiển những cảnh khổ cuộc đời rồi quyết định cuộc xuất học đạo, tu hành khổ hạnh và hàng phục chúng ma, chứng đắc đạo quả sau đó chuyển pháp luân giúp cho chúng sinh thoát khỏi vòng sinh tử luân hồi, giải thoát khỏi màn đêm vô minh tối tăm khổ đau trong tam giới.

Theo truyền thống Phật giáo đại thừa, sự ra đời của một đức Phật mang một ý nghĩa quan trọng đánh dấu bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử nhân loại. Bởi chính nhờ sự ra đời của con người này, mà sau đó nhân loại được thừa hưởng một gia tài trí tuệ tâm linh và tri thức khoa học lớn nhất hành tinh. Thế cho nên, trong hầu hết các kinh điển Đại thừa Phật giáo, hình ảnh của đức Phật xuất hiện như một vị Bồ tát “thị hiện” trên cõi đời với “tâm Phật không nhiễm ô, trong sạch như hoa sen chẳng dính bùn nhơ, tiếng tăm vang dội khắp mười phương”[3]. Trong Kinh Pháp Hoa – một bản kinh khác thuộc Đại thừa Phật giáo cũng khẳng định: “ Các đức Phật Thế Tôn vì muốn cho chúng sanh khai tri kiến Phật để đặng thanh tịnh mà hiện ra nơi đời; vì muốn chỉ tri kiến Phật cho chúng sanh mà hiện ra nơi đời, vì muốn cho chúng sanh tỏ ngộ tri kiến Phật mà hiện ra nơi đời”[4].  Với những cách giới thiệu như thế, đức Phật hiện ra như một vị Thánh nhân với đầy đủ sự hiểu biết vá thần thông diệu dụng, đức Phật được xác định có đầy đủ ba thân: Báo thân, Ứng hóa thân và Pháp thân. Ba thân này kết thành con người thật của Đức Phật.

·           Báo thân: (報身)được dịch là Thụ dụng thân, tức là “thân của sự thụ hưởng công đức”. Nghĩa là, do đã tạo được các thiện nghiệp và giác ngộ mà thân được thụ hưởng quả báo tốt đẹp thể hiện qua thân tướng với ba mươi hai tướng tốt, tám mươi vẻ đẹp của một vị Phật; và chỉ Bồ Tát mới thấy được trong giai đoạn tu cuối cùng của quả vị Thập địa.  Các trường phái Tịnh độ tin rằng, Báo thân Phật hay xuất hiện trong các quốc độ trang nghiêm và thanh tịnh, vô nhiễm.

Báo thân Phật là cốt lõi bên trong của Phật, là phước đức – trí tuệ - phạm hạnh trang nghiêm của Phật toát lên lòng vị tha, từ bi vô lượng, trí tuệ siêu phàm soi chiếu khắp cả đến tận cùng mọi ngõ ngách của vũ trụ.

·               Ứng thân (應 身) cũng được gọi là Ứng hóa thân hoặc Hóa thân, là thân Phật và Bồ tát hiện diện trên trái đất. Ứng thân do báo thân chiếu hiện, dựa trên lòng từ bi và có mục đích giáo hóa chúng sinh.

Ứng hóa thân của Đức Phật thì có vô số . Nghĩa là Ngài hiện thân vào tất cả các loại hình thế giới, mà ở thế giới nào thì đức Phật có ứng thân giống như chúng sinh ở thế giới đó. Vì vậy, Phật Thích Ca Mâu Ni khi xuất hiện trên thế gian này, Ngài phải mang thân tứ đại ngũ uẩn giống như loài người để Ngài có thể sống gần gũi với mọi người, cảm thông với những vướng mắc khổ đau của con người. Chính sự hiện hữu hóa thân Phật như thế cho nên, chúng sanh nào nghĩ đến Phật thì Phật sẽ xuất hiện vào tâm họ và Ngài hóa giải phiền não trần lao giúp cho họ an vui giải thoát (trong nhất thời mà thôi chứ không miên viễn).

Trong kinh điển thường diễn tả, thiên bách ức hóa thân cũng chính là đề cập đến tính chất linh hoạt vô cùng của hóa thân. Chỉ cần một tâm niệm tốt của chúng ta khởi lên thì là Phật ra đời, một tâm niệm xấu sinh ra là đức Phật nhập diệt. một tâm niệm không nghĩ đến Phật là không có Phật. Nói cách khác, Đức Phật đản sinh trong từng sát na tâm của con người.

·              Pháp thân (法 身) là thể tính thật sự của Phật, đồng nghĩa với Chân Như, là thể của vũ trụ. Pháp thân là thể mà Phật và chúng sinh đều có chung. Pháp thân cũng được gọi là Pháp, chính là quy luật vận hành của vũ trụ, là giáo pháp do đức Phật truyền dạy. Pháp thân còn được xem chính là Phật Pháp, là thường hằng vô tướng. Đức Phật được xem là có Pháp thân hằng hữu miên viễn bất tử là đức Tỳ Lô Giá Na, là đức Phật với nguồn ánh sáng vô tận từ vô thỉ kiếp quá khứ cho đến tận vị lai không cùng, vẫn luôn sáng tỏa cho muôn loài trong pháp giới, không thay đổi, không mất mát.

Trên bước đường theo dấu chân Phật, mỗi người chúng ta tiếp nhận được nguồn ánh sáng vô tận giải thoát của đức Phật nhiều hay ít tùy theo công phu tu tập của chính mình mà đạt được Pháp thân ấy. Đó là con đường tu tập, hành trì Giới – Định – Tuệ, Giải thoát và giải thoát tri kiến.

Trong bản kinh “Đại Phương Quảng Đại Trang Nghiêm”, lần đầu tiên hình tượng về cuộc đời đức Phật cũng không ngoài quan điểm trên. Nghĩa là, trong kinh cũng nêu rõ ràng đầy đủ Báo thân, Ứng hóa thân và Pháp thân của Đức Phật. Tuy nhiên, trong giới hạn nội dung với thời gian cho phép, người viết tập trung những điểm nổi bật hình tượng đức Phật qua quá trình nhập thai, đản sinh, thời thiếu niên như là những nét gợi mở ban đầu về cuộc đời của một bậc vĩ nhân.

·              Đức Phật nhập thai ( Phẩm 6): Quá trình nhập thai của đức Phật được xem là hy hữu, bởi sự xuất hiện của Ngài trên trần thế là một sự kiện lớn và vô cùng hiếm hoi. Theo sự mô tả trong kinh, ngay từ khi gá vào thai mẹ, thì sự thị hiện của Ngài là một điều thật vi diệu. Đó là một hiện tượng đặc biệt “có một không hai” theo truyền thống chư Phật: một con người duy nhất, không có đồng bạn, không có so sánh, không có tương tợ, không có ngang bằng, bậc tối thượng giữa các loài hai chân. Bồ tát từ cung trời Đâu Suất chánh niệm tỉnh giác nhập vào thai mẹ. Do thần lực của Ngài mà khi ấy thân tâm Thánh mẫu vui vẻ, an tịnh như vào thiền định. Trong mộng, thánh mẫu thấy rõ hình tướng voi trắng sáu ngà đi vào phía hông phải, thân bà luôn được khoan khoái nhẹ nhàng, không có lỗi tham muốn, tham dục, sân nhuế, ngu si…Tâm bà cũng không sanh dục tâm đối với người khác phái mà luôn được thanh tịnh, thọ trì cấm giới, tu mười điều lành. Không chỉ dừng lại ở đó, nhờ thần lực của Bồ Tát, mà nếu ai bị mắc bệnh ngặt nghèo như hủi, cùi, ung điếc…khi gặp Thánh hậu cũng đều được tiêu dứt bệnh. Ngoài ra, khi Bồ Tát ở trong thai mẹ, Ngài luôn được chư Thiên và loài người bảo vệ bất khả xâm phạm:

“ …Này các Tỷ Kheo, khi vị Bồ Tát nhập mẫu thai, mẹ vị Bồ Tát không một bệnh tật gì. Bà sống với tâm hoan hỷ, với thân khoan khoái. Bà thấy trong bào thai của mình, vị Bồ tát đầy đủ mọi bộ phận và chân tay. Pháp nhĩ là như vậy”[5]

·              Đức Phật đản sanh: huyền thoại đản sanh của đức Phật trong kinh đã tạo nên nét văn hóa Phật giáo. Khi đức Phật sắp đản sinh, vương cung hiện ra các điềm tướng lạ với những điều lành như các đại thọ hoa sắp nở, các chum hoa đều có nhụy đẹp, có bảy hàng cây báu và muôn vàn bảo tràng từ dưới đất vọt lên, có chư Thiên trỗi nhạc trời… Tất cả mọi thứ chuyển biến rung động, đặc biệt là diệu âm diễn xướng ngôn ngữ “lành thay! Lành thay!” tiếp đó là hình tượng một vị hoàng nhi chào đời giữa khung cảnh trang nghiêm, sinh động đẹp đẽ, thơm tho  nhưng không kém phần thanh tịnh. Thái tử đứng vững thăng bằng trên hai chân, bước đi bảy bước và dõng dạc tuyên bố “ Ta là bậc tối thượng trên đời! ta là bậc tối tôn trên đời! Ta sẽ vì tất cả chúng sanh khiến họ được chiêm ngưỡng!”[6] . Sự xuất hiện của Ngài là một pháp thần thông, một sự diệu kỳ như mặt trời chói sáng mọi phương hướng . Âu đó cũng là quy luật tự nhiên của một vị Bồ tát từ cung trời Đâu Suất, trong vô lượng kiếp đã chánh niệm liễu tri về vai trò và sứ mệnh của mình đối với mọi loài chúng sinh, mang đến cho chúng sinh những điều tốt đẹp, an lành nhất, thiện hiền lợi lạc nhất. Khi Đức Phật đản sinh cũng như khi chân lý xuất hiện thì luôn được đón nhận và bảo vệ, và nó luôn đứng vững trước mọi hoàn cảnh mà không bị trở ngại  bởi bất cứ thế lực nào. 

Cũng như truyền thống của các vị Phật trong quá khứ, đức Phật khi ra khỏi bụng mẹ đã cất bảy bước chân đi : “Khi Bồ Tát sanh ra,…bước đi bảy bước…một lọng trắng được che trên. Ngài nhìn khắp tất cả mọi phương, thốt ra lời: “Ta sẽ là bậc thượng thượng trong tất cả chúng sanh. Ta là bậc tối thắng, tối thắng trong thế gian này. Ta xứng đáng thọ của nhân thiên cúng dường.”[7].

Thật sự, trong ý nghĩa ngôn từ Phật học, bảy bước đi ấy chính là lộ trình thực tập tu hành để trở thành một vị Phật đà. Bảy bước đi là thất giác chi, nghĩa là bảy yếu tố giác ngộ của một đức Phật. Đó là : Trạch pháp giác chi, Tinh tấn giác chi, Hỷ giác chi, Khinh an giác chi, Niệm giác chi, Định giác chi và Xả giác chi[8].

Sau khi trình tự bảy bước như thế, với sự tinh tấn dũng mãnh của mình, Ngài có thể khẳng định rằng: “Thiên thượng thiên hạ, duy ngã độc tôn”, chỉ có Ngài là bậc duy nhất” xứng đáng thọ nhận sự cúng dường, vì Thế Tôn là bậc đã hàng phục ma quân, giác ngộ thanh tịnh, dứt trừ sạch những nhiễm ô của các dục tham sân si, không còn bị chi phối bởi phiền não trần lao. Đức Phật là bậc vĩ nhân, bậc thượng tôn trên cõi đời vì Ngài đã vượt lên trên bản năng chính mình, chiến thắng mọi tham dục bình thường, trở thành người phi thường.  Đây cũng là điều tất yếu lý giải cho lời tuyên bố “ trên trời dưới đất, chỉ có đức Phật mà thôi”. Người viết thật sự cảm thấy thích thú với cách diễn đạt ngôn ngữ biểu tượng về hình ảnh đức Phật đản sanh trong kinh tạng Nykaya lẫn kinh điển Đại thừa, vừa sống động trừu tượng cao siêu nhưng lại vừa gần gũi thâm trầm mà lại vô cùng sâu sắc.

·           Đức Phật thời niên thiếu (phẩm 8 – phẩm 10): Theo truyền thống văn hóa Ấn Độ, những đứa trẻ sinh ra lúc còn nhỏ thường được cha mẹ ẳm bồng đến thiên miếu để được các thần linh ban cho phước lành. Thái tử Siddhatha Gotama cũng được vua cha và nhũ mẫu cưng chiều như thế.

Trong bản kinh, hình ảnh Bồ tát đến thiên miếu điện thờ được xây dựng với những chi tiết thật ly kỳ sinh động. Khung cảnh trên đường từ cung vua và Thiên miếu đẹp rực rỡ với người người mặc áo quần đẹp đẽ, thoa dầu thơm đứng hai bên đường cầm tràng phan bảo cái , rải hoa thơm và ca hát nhảy múa đón chào. Nổi bật nhất trong khung cảnh đó là hình ảnh tiền thân đức Phật – thái tử Siddhatha với thân tướng trang nghiêm đẹp đẽ - báu thân ấy là kết tinh của vô lượng công đức trí tuệ tu tập và phước báo tích tụ của vô lượng kiếp quá khứ hành Bồ tát đạo. Chính báu thân tỏa sáng trí tuệ và từ bi của Phật đã tác động đến chư Thiên và loài người tôn kính mà phát tâm vô thượng Bồ đề: “Phật bảo các Tỷ Kheo, Bồ tát thị hiện vào thiên miếu, lúc ấy có ba mươi ngàn thiên tử và vô lượng chúng sanh phát tâm vô thượng Bồ đề. Này các Tỷ Kheo, do nhân duyên này nên ta vào Thiên miếu”[9]. Thật ra, Bồ Tát  là bậc tối thắng thiện, thiên tướng làm sao sánh được nên phải cung kính đảnh lễ Ngài, hơn thế nữa, vì lòng từ bi và tùy thuận thế gian nên Ngài thị hiện vào thiên miếu để làm lợi lạc cho chúng sanh.

Phẩm thứ 9 – đồ báu trang nghiêm[10] mô tả lại cảnh Bồ Tát thị hiện thọ nhận châu báu trang sức quý giá mà loài người cho là quý giá nhất, sáng rỡ đẹp tuyệt vời nhất. Tuy nhiên, những thứ châu báu này lại lu mờ trước ánh sáng rực rỡ của Bồ tát, nghĩa là giá trị của vật chất sáng rỡ kia không thể nào so sánh được với tâm trong sạch, không cấu nhiễm mà trong veo thanh tịnh của Bồ tát. Bồ tát sống ung dung tự tại không bị trói buộc trước những vật chất tầm thường của thế gian, và vì thế lại càng không phụ thuộc vào vấn đề xem sao đoán hạn trong thiên miếu. Bồ tát với tâm không mong cầu, không tham sân si nên nhận đồ báu của chúng sinh chẳng qua là Pháp để giúp chúng sinh giảm đi tâm bỏn sẻn tham dục, dạy cho chúng sinh biết sống chia sẻ để đạt được lợi ích chung. Điều này cũng dạy cho chúng ta biết rằng, hạnh phúc và may mắn chính là do chúng ta tự tạo ra, do quá trình công phu tu tập để đạt được giới thân huệ mạng, phước trí trang nghiêm thanh tịnh mà không một của cải vật chất gì của thế gian có thể sánh được.

Lên đến bảy tuổi, cũng như những bạn đồng học, Thái tử được đưa đến trường cùng với mười ngàn đồng nam, muôn ngàn đồng nữ . Khắp các ngã tư đường có trăm thứ nhạc trời trỗi lên, trăm ngàn hoa trời rơi xuống, có tram ngàn thể nữ rải nước thơm. Bồ tát bước vào lớp học với phong thái uy nghi, oai đức vô thượng. Vị thầy dạy học của Ngài vừa thấy dung mạo khả ái của Bồ Tát như thế đã tự xét lại bản thân mình thấy không đủ đức để làm thầy Bồ tát được đến nỗi bất tỉnh nằm dài nơi đất: “ Lúc này, Bồ Tát vừa bước vào học đường. Bác sĩ Tỳ Xa Mật Đa thấy Bồ tát đi tới, uy đức vô thượng thì tự xét mình không thể làm thầy Bồ tát được, bèn sinh xấu hổ sợ hãi đến nỗi bất tỉnh nằm dài nới đất. Bấy giờ, có vị thiên tử của trời Đâu Suất tên là Diệu Thân, đã đỡ vị thầy dạy kia đứng lên và đặt yên trên tòa ngồi, rồi phóng thân lên hư không nói kệ:

“ Các kỹ nghệ hiện có thế gian

Nơi vô lượng kiếp đã tu tập

Vì muốn thành thục các đồng tử

Tùy thuận pháp tục lên học đường

Lại nhằm điều phục các chúng sanh

Khiến nhập pháp chân thật Đại thừa

Khéo hiểu nhân duyên biết bốn đế

Hay diệt các hữu đạt trong mát

Trời của trong trời là tối tôn

Bậc mở cam lộ không ai hơn

Hết thảy chúng sinh tâm hành khác

ở trong một niệm đều nhận biết

Pháp tịch diệt còn có thể ngộ

Huống lại văn tự mà phải học.”      

           Bồ tát ứng thân trong thế gian để cứu độ nhân gian. Trong vô lượng kiếp tu tập, Ngài đã thông hiểu mọi pháp thế gian. Ngài tự mình chứng ngộ sự thật Tứ diệu Đế. Pháp ấy chỉ rõ rằng, chúng sinh sống trong nhân gian là đang sống trong khổ, do đó phải hiểu nguyên nhân của Khổ, và trạng thái hạnh phúc vắng bặt Khổ bằng con đường tu tập Bát Thánh Đạo. Pháp ấy chính là con đường giải thoát bằng công phu hành trì Giới – Định – Tuệ  và “Giải thoát tri kiến lung tung – Vào tri kiến Phật vô  cùng đơn sơ”. Pháp ấy là pháp vị cam lồ đưa chúng sinh thoát khỏi vô minh mê mờ đưa tất cả chúng sinh tâm hạnh phúc trong sự chánh niệm tỉnh giác. Như chính lời đức Phật tuyên bố: “ Chư Tỷ Kheo, xưa cũng như nay, Ta chỉ nói lên sự khổ và diệt Khổ” “ Này các Tỷ Kheo, có một người khi xuất hiện ở đời, sự xuất hiện đưa đến hạnh phúc cho đa số, an lạc cho đa số, là sự xuất hiện của mắt lớn, là sự xuất hiện của đại quang, xự xuất hiện của đại minh…là sự xuất hiện của minh và giải thoát. Người ấy là ai? Chính là Như Lai, bậc A La Hán, Chánh đẳng giác”[11]

Sự xuất hiện của Đức Phật trên cõi đời này là một sự kỳ diệu nhiệm màu. Nhưng cách thị hiện của Ngài với đầy đủ báo thân, ứng hóa thân và Pháp thân càng kỳ diệu hơn. Chính Đức Phật cũng bảo ngài A Nan rằng: “Nếu có Tỷ Kheo nào không tu giới, định, tuệ mà có tâm ngu si, kiêu mạn, cống cao trạo cử, loạn trược lẫy lừng, không tin chánh pháp, có đủ tâm cấu uế của sa môn hay không phải sa môn mà hiện tướng sa môn,… những sa môn như thế dù được nghe, được biết Bồ tát thanh tịnh vào thai, họ cũng không đủ lòng tin quyết định”[12] và “ Này A Nan,  người ngu si còn không tin Phật có vô lượng công đức, huống gì tin được thần thông biến hóa của Bồ tát” “ Công đức của Như lai rất sâu rộng, khó có thể tính lường được”[13]

                Đức Phật đã là Bồ tát từ vô lượng kiếp, đã thấu hiểu vạn pháp với trí tuệ siêu phàm . Tâm Ngài thanh tịnh , sáng trong như ngọc mani không tỳ vết. Tấm long Ngài từ bi vô lượng xót thương chúng sinh đang chìm đắm trong biển khổ.  Pháp thân, Báo thân, Ứng hóa thân của Ngài thị hiện chỉ vì một mục đích duy nhất: “Ra đời vì an lạc và hạnh phúc cho chư Thiên và loài Người”. Đức Phật và giáo pháp của Ngài về Tứ Thánh đế, Bát chánh đạo, duyên khởi và vô ngã chỉ dẫn cho chúng sanh thoát khổ cách đây hơn 2558 năm vẫn còn nguyên giá trị. Bởi đó là sự thật, là chân lý không gì lay chuyển. Ân đức vô lượng của Phật với thần thông vi diệu của Ngài không có ngôn từ nào diễn đạt hết. Nhiều đời, nhiều kiếp, con người vẫn cố gắng tìm ngôn từ cao quý nhất, trong sáng nhất để mô tả về Ngài, nhưng càng  diễn đạt thì lại càng Thánh hóa đức Phật.