Hưng Hà, Thái Bình: Vùng đất 'Nữ nhi tam kiệt'

Do đặc điểm giới tính, phân công tự nhiên và nhiều lý do khác, trong tiến trình lịch sử nhân loại, hình ảnh người phụ nữ có phần khiêm tốn hơn so với nam giới. Các thiên tài hầu hết đều là đàn ông. Không ít người ngộ nhận, cho rằng đàn ông có vẻ thông minh hơn phụ nữ và gánh các gần như toàn bộ trọng trách xã hội. 

Nghe chuyện, mẹ tôi chỉ tủm tỉm cười khó hiểu rồi phán “Mọi chuyện quan trọng trên đời, phụ nữ nhường hết cho đàn ông. Từ tướng lĩnh ưu tú cho đến các các khoa học xuất sắc trên mọi lĩnh vực. Bao đời nay, phụ nữ chỉ nhận nhiệm vụ đơn giản – sản sinh và nuôi dưỡng các thiên tài nhân loại”.

Lịch sử Việt Nam, hình ảnh phụ nữ luôn sát cánh với nam giới, từ thủa đất nước sơ khai cho đến tận hiện tại. Điều đáng buồn là lâu nay, việc đánh giá và nhìn nhận công trạng của phụ nữ còn chưa đầy đủ. Đền thờ các nữ kiệt có mặt rải rác khắp nơi, nhưng vùng quê Hưng Hà (Thái Bình) có “Nữ nhi tam kiệt”.

Huyện lúa Hưng Hà, vùng đất cổ sản sinh nhiều danh nhân, làm rạng rỡ lịch sử dân tộc. Nơi nhà Trần (1225 - 1400) khởi nghiệp, xây Hoàng thành, làm tôn miếu, dựng lăng tẩm. Xã Đoan Hùng, nơi Bát Nàn Vũ Thị Thục dấy binh khởi nghĩa cùng hai chị em Trưng Trắc và Trưng Nhị. Xã Hồng Minh, từng là cứ địa kháng chiến của Lý Nam Đế (Lý Bôn 503 - 548) và Triệu Việt Vương (Triệu Quang Phục 524 - 571). Xã Liên Hiệp có Thái sư Trần Thủ Độ (1194 - 1264); Linh Từ quốc mẫu Trần Thị Dung. 

Xã Canh Tân có hai anh em Thái phó Lưu Khánh Đàm, Thái úy Lưu Khánh Ba (nhà Lý). Xã Độc Lập có Tiến sỹ Lê Phú Thứ (1693 - 1783) và con trưởng là Bác học Lê Quý Đôn (1726 - 1784). Xã Tân Lễ có Tam nguyên Phạm Đôn Lễ (1457 - 1531), Lễ nghi học sĩ Nguyễn Thị Lộ. Xã Hòa Tiến có Tiến sĩ Nguyễn Tông Quai (1692 - 1767). Xã Văn Cẩm có chí sỹ Kỳ Đồng Nguyễn Văn Cẩm (1875 - 1929) ...

Xã Đoan Hùng, có đền Tiên La, thờ Bát Nàn Vũ Thị Thục (Trinh Nương 17 - 43). Bà không chỉ xinh đẹp mà còn văn võ song toàn. Bị Tô Định giết cha và chồng, ép làm vợ lẻ, bà dấy binh khởi nghĩa cùng Trưng Trắc, Trưng Nhị, được giao quyền thống lĩnh các nữ tướng. Sau khi hạ được 65 thành trì, Trưng Trắc lên ngôi, xưng là Trưng Nữ vương, bà được phong làm Uy viễn đông nhung đại tướng quân. Sau 39 ngày bị vây hãm và giáp công quyết tử, ngày 17/3/43 (Quý Mão), bà tả xung hữu đột, phá được vòng vây và chạy đến Gò Kim Quy (đền Tiên La ngày nay) mình đầy thương tích. Bà xuống ngựa rồi tự vẫn, không để giặc bắt. Người dân xót thương chôn giấu thi hài bà cùng ngựa chiến tại Gò Kim Quy và dựng đền thờ bằng tranh tre trên mộ, nhiều đời sau thay bằng gỗ và đá. Bà được tôn thờ là Thượng Đẳng Phúc Thánh, Tối linh, Tối cao. Tương truyền trong tâm linh người Việt Nam là bà hiển linh kiêm cả ba ngôi vị Thánh Mẫu Thượng Thiên, Thánh Mẫu Thượng Ngàn, Thánh Mẫu Thoải Phủ trong trong Đạo Thánh Mẫu Việt Nam.

Xã Tân Lễ có “Nữ học sĩ linh từ” (Đền thiêng Nữ học sĩ), thờ Nguyễn Thị Lộ (? - 1442). Bà nổi tiếng xinh đẹp, thông minh, giỏi thơ văn của làng chiếu Hải Triều. Giai thoại đối đáp khẩu khí bài thơ Chiếu Gon với Nguyễn Trãi đã se duyên bà với danh nhân văn hóa thế giới sau này. Dù “Xuất đối dị, đối đối nan” (ra đối dễ, đối lại khó) nhưng bà vẫn đối lại ngay, cực chuẩn, khiến Nguyễn Trãi nể phục. Vạn Xuân, tác phẩm nổi tiếng hơn 1.200 trang của nữ nhà văn Pháp - bà Yveline Feray viết về Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ, trong đó 211 trang về thảm án “Tấn bi kịch vườn Lệ Chi - một vĩ nhân sống trong một xã hội quá ư bé nhỏ và chật hẹp”.